Covid-19’dan sonra Çin’de bubonik paniği başladı. Çin’in Moğolistan Özerk Bölgesi’nde bir kişinin bubonik veba şüphesi ile tedavi görmesi yeni bir salgın endişesi yarattı.
Peki, bubonik veba nedir? Bubonik veba belirtileri nelerdir? Hastalık nasıl bulaşır? Dünyayı etkileyen bir salgın olur mu? Tüm merak edilenleri sizler için araştırdık…
14. Yüzyılda kara veba olarak bilinen hastalık 50 milyon kişinin yaşamını yitirmesine neden olmuştu. 1665 yılında Londra’da tekrar ortaya çıkan veba salgını kentin beşte birinin yaşamını yitirmesine neden olmuştu. 19 yüzyılda ise Hindistan ve Çin’de ortaya çıkan veba salgını 12 milyon kişiyi hayattan koparmıştı. Günümüzde bir çobanda görülen hastalık yeni bir salgın korkusuyla paniğe neden oldu. Çin’de alarm seviyesi 4’den 3’e çıkarılarak önlemler artırıldı. Bu önlemlerden biri de hastalığı taşıyan hayvanların avlanması ve yenmesinin yasaklanması oldu.
Hastalığın pireler ve dağ sıçanı gibi vahşi kemirgenler sayesinde bulaştığı biliniyor.
Bubonik (hıyarcıklı) Veba Nedir?
İnsanlık tarihinde belkide en eski hastalık “veba” olmuştur. Salgın haline gelerek birçok insanın ölümüne neden olan veba antibiyotikler sayesinde artık kolayca tedavi edilebiliyor.
Fakat, hayvanlarla farklı şekilde haşır neşir olan Çin, bu kezde bubonik veba ile gündeme geldi.
Ortaçağ Avrupası’nda birçok kişinin ölümüne neden olan, “kara veba”, “kara ölüm” olarak da bilinen bubonik veba, pire ve vahşi hayvanlardan insanlara bulaşıyor.
Veba, Yersinia pestis bakterisinin neden olduğu enfeksiyon hastalıkların genel adıdır.
Veba taşıyan pireler veya vahşi kemirgenler, insanı ısırdığında bakteriyi bulaştırabilir.
Bakteriler ısırıkla dokuya bulaşır ve Yersina pestis hücrelerinin içinde çoğalabilir. Dokuya giren bakteriler interstisyel sıvıyı boşaltan lenfatik sisteme girebilir. Burada toksin üreterek beta-adrenerjik blokaja neden olur. Veba bakterisi bulaşan kişilerin lenfatik damarlarında, lenf noduna kadar akut lenfadenite ( akut lenfadenit: lenf bezlerinin aşırı şişerek büyümesi) neden olur.
Aşırı büyüyerek şişmiş lenf bezleri bubolar oluşturur. Bubolar hıyarcık şekline benzediği için halk arasında “hıyarcık” hastalığı olarak da bilinir.
Şişen lenf nodları patlayabilir. Bu durumda enfeksiyon kan dolaşımına geçerek vebaya neden olabilir. Akciğerlere bulaşan hastalık pnömonik vebaya sebep olur.
Ortaçağ Avrupası’nda büyük ölümlere neden olan kara veba, zaman zaman dünya üzerinde görülür. 2017 yılında Madagaskar’da 300’den fazla kişide veba görülmüştür. 2019 yılının Mayıs ayında Moğolistan’da 2 kişi bu hastalıktan yaşamını yitirmiştir. Günümüzde ise Yine Çin’de vakalar tespit edildi. Çin’e bağlı Moğolistan Özerk Bölgesi’nde bir çobanda görülmesi sonucu ülkede panik havası yaşandı. Hasta çoban karantinaya alındı, hastanın durumunun stabil olduğu açıklandı.
Ülkede ise veba uyarısı en düşük seviye olan 4’den bir üst durum olan 3’e çıkarıldı.
Geçmişte çiğ dağ sıçanı etinden bulaşan kara veba olarak da bilinen bubonik vebanın bulaşmasında yerel inançlar da etkili.
Moğol kültüründe olan bir inanca göre dağ sıçan eti ve böbreği yemek insan sağlığına iyi geldiği düşünülür. Bu nedenle dağ sıçanları çiğ olarak tüketilir.
Ancak, dağ sıçanları bubonik veba bakterisi taşıyan vahşi kemirgenler arasında yer alır. Bu nedenle dağ sıçanlarının avlanması yasaklanmıştır.
Bubonik( hıyarcıklı) Vebanın Belirtileri Nelerdir?
Bubonik vebaya yakalanan hastalarda belirtiler hastalığı kaptıktan sonraki 2-8 gün içerisinde birden başlıyor. Aniden başlayan sırt ve baş ağrıları, titreme, ateş, kusma, halsizlik, nefes darlığı, kasık ağrıları, kan tükürme, dalgınlık, yorgunluk, dil kuruluğu, dilin renginin kahverengi olması, cilt lekeleri, burun kanaması gibi belirtiler ortaya çıkar.
Hastalığın başlıca belirtileri şunlardır:
- Lenf bezlerinde iltihaplanma
- Lenf bezlerinde ağrı ve aşırı şişme
- Sırt ağrısı
- Şiddetli baş ağrısı
- Nefes darlığı
- Kusma
- Yüksek ateş, titreme
- Kan tükürme, burun kanaması
- Kasık ağrısı, kas ağrısı
- Tüm vücutta ağrı, yorgunluk, halsizlik
- Dil kuruluğu
- Dil renginde değişiklik
- Ağız kuruluğu
Hastalığı kaptıktan 2-8 gün arasında ortaya çıkan bu belirtilerden öncesi bubonik vebanın belirtileri normal griple çok benzer. Bu nedenle hastalığı ilk aşamada teşhis etmek bazen zor olabilir. Ancak günümüz şartlarında hastalığın büyük bir salgına dönüşmesi çok zor haldedir. Bunun nedeni hastalığın antibiyotiklerle kolayca tedavi edilmesidir.
Bubonik (hıyarcıklı) Veba Nasıl Bulaşır?
“Yine Çin, yine bir salgın” diyebilirsiniz. Çin’de görülen beslenme alışkanlığı birçok hastalığa davet çıkardığı doğru. Veba insanlık tarihinde belkide en ölümcül hastalık, fakat günümüz şartlarında tedavisi oldukça kolay. Bu nedenle büyük salgınlara dönüşmesi çok zor. Ancak bubonik veba bulaşıcı bir hastalık olduğunu da unutmamak lazım. Lenf bezlerininin aşırı şişmesine neden olan hastalık, tüm vücuda yayılabilir, ciğerlere bulaşarak zatürreye çevirebilir. Bu nedenle erken tedavi önemlidir.
Bubonik( hıyarcıklı) veba şu şartlarda bulaşır:
- Hastalığı taşıyan bitlerin ısırması sonucu
- Hastalığı taşıyan fare, sıçan gibi vahşi kemirgenlerle temas hali
- Enfekte olmuş kişi veya hayvanlardan havaya saçılan damlacıkların nefes yoluyla vücuda girmesi
- Köpek, kedi veya diğer ev hayvanlarının bit ısırıklarıyla hastalık kapması
- Kedi, köpek gibi evde beslenen hayvanların enfekte olmuş hayvanı yemesi
Hastalıktan korunmanın en kolay yolu hastalığın bulaşma sebebi olan pirelerin ve kemirgenlerin yaşadığı yerden uzak durmaktır. Temiz çevreler tercih edilmelidir. Bakteriler güneş ısısıyla etkisini kaybeder bu nedenle güneş gören ortamlar tercih edilmelidir. Kırsal alanlarda bulunmak zorunda olanlar mutlaka DEET içeren böcek öldürücüler kullanmalı, permetrinli giysi ve eşyalar kullanmalıdır.
Bubonik (hıyarcıklı) Veba Nasıl Tedavi Edilir?
Bubonik veba tedavi edilmezse ölümcül bir hastalıktır. Ancak günümüzde erken tanı sayesinde antibiyotik tedavisiyle kolayca iyileşme sağlanır. Hastalığa hasta öyküsü, kan tahlilleri ve lenf bezi biyopsisi ile kolayca tanı konur. Ağır komplikasyonların ve ölümün önlenmesi için erken tanı çok önemlidir. Tedaviye erken başlaması tedavinin hızını oldukça etkiler. Antibiyotikler hastalığın tedavisinde oldukça etkilidir.
Veba Çeşitleri
Bubonik veba dışında Septisemik veba, Akciğer vebası, Gastrointestinal veba olmak üzere çeşitleri vardır. En sık görüleni Bubonik vebadır. Bubonik veba tedavi edilmezse hastalık vücuda dağılır ve akciğeri etkiler.
Akciğerlerin etkilenmesi sonucu “Akciğer vebası” meydana gelir. Hastalık Akciğer vebası olduğunda ölümcül hal alabilir. Akciğer vebası oldukça hızlı bulaşan bir hastalıktır. Bakteri akciğerleri etkilediğinden öksürme ve hapşırma yoluyla hızla bulaşır.
Septisemik veba da ise vebaya neden olan bakteri kan dolaşımında çoğalır. Vebanın bu türünde tüm vücut etkilenebilir. Bu türün en belirgin özelliği direk kandan vücuda dağılmasıdır. Bubonik vebadan farklı olarak budon oluşmaz. Ciltte çatlaklar, kusma, ishal, ateş, titreme, aşırı kilo kaybı, karın ağrısı, ciltte kanama, iç organlarda kanama bu nedenle el ve ayak parmaklarında siyahlaşma görülür..
Veba Aşısı Var mı?
Tarih boyunca birçok kişinin ölümüne neden olan “kara veba, “ölümcül veba” olarak da bilinen hastalığın aşısı henüz bulunamamıştır. Aşı çalışmaları devam etmektedir.
Covid- 19 ve Veba Arasındaki Fark
Veba ve Corona virüsü benzer semptomlar gösterir. Ancak veba hastalığında burun kanaması, ciltte lekeler, lenf bezinde şişkinlik gibi farklı belirtiler vardır.
Veba korkutucu bir hastalık olsada antibiyotiklerle kolayca tedavisi vardır. Ancak Covid-19 tedavisinde antibiyotikler kullanılmaz.
Corona ve veba arasında ortak noktalar şunlardır:
- Corona da veba da Orta Asya ve Çin’de meydana çıkmıştır.
- İki hastalıkta insandan insana bulaşır.
- Nefes darlığı, halsizlik, ateş, titreme ortak belirtilerdir.
- Vebada, Corona virüste milyonlarca insanın ölümüne neden olmuştur.
- İki hastalıkta zatürreye çevirebilir.
